Ямандаг бурхдын хамт

Бурхдын тухай

<<Бурхан хийгээд ертөнц гэж өгүүлдэг. Бурхан бол сэрүүн тунгалаг нүдэнд харагдах ертөнц юм. Тэрээр хаа сайгүй. Ногоон модод, гэгээн одод, шувууд болоод цэцэгс, хүүхэд… гээд л бүх юмс бурхад. Сэрсэн цагт чи бурхныг л харах болно. Харин одоо бодит ахуйг биш, зүүд зэрэглээг харж байгаа. Ганц агшин ч атугай нүдээ нээвээс цаглашгүй их адис ивээл тэнгэр, газар даяарт цацраастайг үзнэ.>> хэмээн Ошогийн “Агнистын гэгээ” цувралд өгүүлдэг.

Бурхантай бүү наймаалц. Ажил бүтээгээд өгчих, өвчин эдгээгээд өгчих гэж бурхантай наймаа ярина. Залбирах нь хүртэл хариу нэхэлт, тахих нь хүртэл үр дүн горьдолт, мөргөх нь хүртэл ашиг сонирхол хүсэлт. Бурхантай бүү наймаалц. Бурхан эгогийн зарц биш. Тэр бол хайр. Тэр бол өглөг. Хариу бүү хүс. Ингэвэл бурхан чамтай нэгдэх болно. Зүгээр л цав цагаан цаас бай. Зүгээр л хов хоосон сав бол. Хэдий хоосрох тусам чамд их зүйл багтах болно. Хэдий дүүрэн байх тусам чамд бага зүйл орох болно. Ухаарал орох зайгүй буруу мэдлэгээр чигчсэн тархи. Хайр цэцэглэх хөрсгүй хөлдүү цэвдэг зүрх байхаа боль. Ухаарлын сав нь болохсон, хайрын хөрс нь болохсон. Бурхантай бүү наймаалц. Зүгээр л бурханлагийг хүлээн авахад бэлэн бай. Зүгээр л хайрлахад бэлэн бай. Зүгээр л талархахад бэлэн бай. Бусдыг гэх тусам чи хөгжиж байгаан шинж. Өөрийгөө гэх тусам чи хөлдөж байгаан шинж.

Зовлонгийн уг үндэс шунал, уур, мунхаг, атаа, омог тэргүүтэй муу сэтгэлийн хүлээсэнд эрхгүй хүлэгдсэн амьтан бүгдийг түүнээс гэтэлгэх аугаа сэтгэлийг үүсгэн бие, хэл, сэтгэл гурваар өөрийн муу сэтгэлүүдтэй тэмцэн тэдгээрийг даран сөнөөж сэтгэлийн хамаг эрдэм боловсролыг төгс эзэмшсэн бодгал нь жинхэнэ бурхан юм.
Тиймээс тэнсэшгүй их нигүүлсэлд хүлэгдсэн бурхад, бодьсадвын гагц эрхэм зорилго нь амьтдын амгаланг бүтээж тэдгээрийг зовлонгийн шалтгаанаас хагацаах юм.
Амьтны аугаа их тусыг бүтээхийн тухайд бурхад элдэв олон хувилгаан биеэр залардаг. Харин амьтан бүгд адил бус догшин ширүүн, шунал тачаалтай, мунхаг харанхуй зэрэг элдэв араншинтай байдаг учир амирлангуй, догшин зэрэг дүрээр бурхад залардаг.

Энэ сайн галавт заларсан 4 бурхдын тухай “Махаапандана суттанта” сударт:
1. Анхны бурхан Какусандха Бярман язгуурт мэндэлсэн, Овог нь Кассапа, тэр үeийн хүний дундаж нас 40 000, төгс гэгээрсэн бодь модны нэр Сириса, хоёр тэргүүн шавь нарын нэр нь Видхура, Санжива, хуран цугласан архдын чуулган 40 000, шадар туслах хуврагийн нэр Буддхижа, эцгийн нэр Аггитта, эхийн нэр Висака, мэндэлсэн газар Кэмавати хот ажээ…
2. Хоёр дахь бурхан Конагамана, бярман язгуурт мэндэлсэн, овог Кассапа, тэр үeийн хүний дундаж нас 30 000, гэгээрэлд хүрсэн бодь модны нэр Удумбара, хоёр тэргүүн шавь нарын нэр Бхиёосса, Уттара, хуран цугласан архдын чуулган 30 000, шадар туслах хуврагийн нэр Соттижа, эцгийн нэр Яняадатта, эхийн нэр Уттара, мэндэлсэн газар Собхавати хот ажээ…
3. Гуравдахь бурхан Кассапа, бярман язгуурт мэндэлсэн, овог Кассапа, тэр үeийн хүмүүсийн дундаж нас 20 000, гэгээрсэн бодь мод Нигродха, хоёр тэргүүн шавь нарын нэр Тисса, Бхарадваж, хуран цугласан архдын чуулган 20 000, шадар туслахын нэр Саббамитта, эцгийн нэр Брахмадатта, эхийн нэр Дханавати, мэндэлсэн газар Варанаси хот…
4. 4 дэхь бурхан Готама, хаан язгуурт мэндэлсэн, овог Готама, хүний дундаж нас 100, гэгээрсэн бодь модны нэр Ассатха, тэргүүн хоёр шавь нарын нэр Шаарипутта, Моггаллаана, хуран цугласан архдын чуулган 1250, шадар туслахын нэр Ананда, эцгийн нэр Суддходана, эхийн нэр Махамааяа, мэндэлсэн газар Лимбуни…

Дараагийн бурхан Майдар Варанаси хотод бярман язгуурт мэндлэнэ гэсэн байдаг.

Бурхдын ангилал.

Бурхдыг байр байдлаар нь амарлингуй, хагас амирлангуй, догшин гэж нэрлэдэг. Харин ангиллаар нь бурхдыг Лама, Ядам, Бавууханд, Чойжинсүрэнмаа гэж ангилна.

Лама

Лама нь адис жинлавын дээдийг хайрлана. Үүнд : Багш, бурхад буюу Бурхан багш, Бурхны шашны 6 чимэг, 2 дээд, 7 Бандида,

Нинмава ёсыг үндэслэгч- Ловон Бадамжунай

Гаадамбыг үндэслэгч – Балдан Атиша

Гаржүдвыг үндэслэгч – Марва Лозава, Миларайва

Сажын ёсыг үндэслэгч – Сажа Бандид Гунгаажалцан

Жонангийн шашныг үндэслэгч – Долбуба Шэйравжалцан, Жэвзүн Дараната

Гэлүгбийн ёсыг үндэслэгч- Богд Зонхова

Мөн Далай Лам, Халхын Богд, Банчэн Богд, Гармава нарын дүрүүд, Брагри Дамцагдорж, Зава Дамдин зэрэг шалгарсан эрдэмтэд орно.

Ядам

Ядам бурхад нь шид бүтээлийн дээдийг хайрлах ба голдуу бясалгал бүтээлийн бурхад орно.

Ядам бурхдыг дотор нь:

Жажүд, Жоджүд, Налжоржүд, Налжор лана мэби жүд гэж 4 ангилна.

1. Жажүд ёсны бурханд:

Манзушир, Жанрайсэг, Доржсэмбэ, Доржнамжом, Дарь Эх, Дорж шүг, Намжалмаа, Аюуш, Очирдарь, Нижодва зэрэг орно.

2. Жоджүд ёсны бурханд:

Цагаан Манзушир, Гүнрэг, Намнан-Онжан зэрэг бурхад орно.

3. Налжоржүд ёсны бурхадад:

Дорон, Чагдарчойжүн, Хайсү- Намжал зэрэг орно.

4. Налжор лана мэби жүд ёсны бурхадад:

Их хөлгөний Дэмчог, Дүйнхор, Очирваань, Сандуй, Жигжид, Махамаяа, Жэдор, Гүрүгүли зэрэг бурхад орно.

Бавууханд

Баатар дагинас гэсэн төвд үг, ашдын нөхөр болдог. Энэ бурхад бүсгүй дүртэй, язгуурын Нархажид, Хандын 5 аймаг, Сэндом, Тахилын охин тэнгэр зэрэг бурхад орно.

Чойжинсүрэнма

Номыг тэтгэгч сахиус буюу элдэв чөтгөр, саад барцдыг арилгана. Үүнд: Арван хангал сахиус орно. Эдгээрийг ертөнцөөс хэтэрсэн ба ертөнцийн гэж 2 хуваана.

Ертөнцийн сахиус: Таван хаан, Дамдин Дорлэг, Дөрвөн Махаранз нь номын сахиусны дүрээр
Ертөнцөөс хэтэрсэн сахиус: Гомбо, Лхам, Чойжоо, зэрэг нь номын сахиусны дүрээр оршино.
Далай багшийн айлдсан айлдваруудад:
Өнөө үед шүтэж болдог шүтээн хөрөг, хөшөө баримлыг бурхан, сахиус гэж ялгах шаардлагагүй шууд л бурхан гэж хэлдэг үг бүр хэвшмэл болж байна. Тэр чинээгээрээ бурхан шүтээнийг өрж залахдаа ч дээд, доодын ялгаа дараалал байхгүй болох аюултай юм.
Шүтээнийг залахдаа гол төвд нь Бурхан багш, Богд Зонхов дамжлагын болоод нигуур учирсан багш, тэдгээрийн гадуур Жигжид, Дэмчог, Сандуй, Дүйнхор, Нархажид, Очирваань тэргүүтэй ядмууд тэдгээрийн гадуур бурхад, түүний гадуур хутагт бодьсадва, шардаг, брадигабуд тэдгээрийн гадуур Гомбо, Чойжоо, Лхам, Намсрай, Шалши, Улаан сахиус тэргүүтэй сахиус догшдыг залдаг ёстой.
Гомбо, Чойжоо, Лхам тэргүүтэй сахиусуудыг бурхан гэж дууддаггүй бөгөөд Цагаан Замбал, Цогдаг тэргүүтэй эдийн тэнгэрүүдийг ч бурхан гэж дуудах ёсгүй. Угтаа Гомбо, Чойжоо тэргүүтэй сахиус догшид нь бурхдын хувилсан догшин дүр гэж номонд бичсэн байдаг ч тэдгээр нь эглийн санаанд багтамгүй нууц ёсыг хэргийн тухайд ил гарган бичсэн төдий юм. Эгэл ёсыг эгэл бус ёстой холин хутгаж болохгүй бөгөөд эгэл оюуны хүчээр эгэл бус байдлыг мэдэж чадахгүй учир эгэл оюунд ямар дүрээр заларч, ямар томъёо нэршлээр нэрлэгдэх ёстойгоор нь нэрлэх учиртай.
Жишээ нь: Түвд, Монголд их шүтэгддэг Гүн А буюу Таван хаан нь уг байдалдаа Язгуурын таван бурхны хувилгаан боловч тэр байдал нь эглийн санаанд багтамгүй нууц зүйл учир эрт үеэс Таван хааныг эгэл тэнгэр, лус савдгийн ёсоор шүтэн тахиж ирсэн түүхтэй.
Үүгээр ч үл барам Дамдинчойжил тэргүүтэй сахиусуудын хөргийг Бурхан багш эсвэл Богд Зонховын хөрөгтэй эн тэнцүүлэн залах, зүүлтний хоёр талд хэвлэн гаргаж зүүх зэрэг нь ч зохисгүй гэжээ.