Аюуш

Аюуш

Ум ама рани зиваан дэей суухаа

Диваажингийн орноо орших Авид бурхны хувилгаан Монгол, Төвд, Хятад зэрэг дорно дахины ихэнхи орнуудад өргөн дэлгэр шүтдэг Насан цаглашгүй хэмээх Аюуш бурхан нь санскритаар Амитаюс, төвдөөр Цэбагмид (Монголчууд Цэвэгмид гэж дууддаг) хэмээн алдаршсан. Аюуш бурхан бадмаараг эрдэнийн улаан өнгөт лагшинтай, амирлангуй дүртэй, нэг нигүүрт, хоёр мутраа тэгш агуулан насны бумбыг галбирваасан модоор чимж барьсан, үсээ жинсэлж боосон, торгон цээживч ба хормогчтой, эрдэнэ хэлхсэн титэм, сонорын чимэг, хүзүүний чимэг, хоолойвч, хөл ба гарын бугуйвч, сугавчлуур тэргүүтэн чимэгтэй, гэрэл цаглашгүй цацарсан, очир завилгаагаар лянхуан саран дэвсгэрт залардаг. Хүний амьдралд аз жаргал, насан хутгыг оршоогч гадаад үйлийг эрхэмлэн зохиогч “Үйлдвэрийн үндэс” буюу “Жажүд” ёсны, цэцгийн язгуурын амирлангуй Ядам юм. Мутартаа залсан алтан бумбат рашаан нь үхэлгүй мөнх насыг, галбирваас зандан мод нь мөнх амьдралыг бэлгэдсэн бөлгөө. Цэвэгмид бурхныг шүтэгч хэн бээр:
“Жигдэн дэнби зову Цэбагмэд
Дүймин чива малүй жомзад жин
Гонмэд дүгнал жүрвэ намжи жав
Санжай Цэбагмэд ла чанцал ло” хэмээн гурвантаа мөргөл үйлдээд түүний зүрхэн тарни “Ум ама рани зиваан дэей суухаа” үүнийг 108 удаа урь.

Сүсэглэн залбирсан шавь нарынхаа оройн тэргүүнээ
Сүр жавхлант Цэвэгмид бурхан бээр баясгалантай оршигтун.
Язгуур үндэсний лам дээдэс нугууд бээр адистидлан соёрхоо.
Түмэн олон шавь биднийхээ биеийн өвчин, сэтгэлийн зовлон тэргүүтэн,
Түйтгэр барцад, гадна дотны харшлах нөхцөл бүгдийг амирлуулан,
Сайн хувь, насны буян хишиг, цог барилдлагын чуулганыг
Сайтар түгээн хотол төгсөөр арвижуулан дэлгэрүүлж соёрхоо.

Ахуй үесийн сайн буяны хүчээр диваажинд төрөхүй хийгээд
Аль санасан бүгд бүтэн, бурхны хутгыг түргэнээ олоход атистидлан соёрх оо.
Аврал итгэлт Цэвэгмид бурхны “Ум”-ын гэрэл, рашааны хур бээр
Ашид шавь нарынхаа бие, хэл, сэтгэлнээ шингэх болтугай.

“Ум базар рагша рагша” хэмээн залбирал үйлдэх амой.

Тарни:

“Ум намо багаа барийдий Авирмэдаа Аюурзанаа сувааний сизда зоро заяа аринза дата гади арилдий самниг самбудиа дадаяата, ум бунияа бунияа, маха бунияа, Авирмэдаа бунияа Авирмэдаа бунияа занаа самбару ваацэдий. Ум сарва сам гаарий баарий сэдадий, махани вари барий суухаа” хэмээн энхүү 108 нэрс үгсийг хэн бичвээс, бичүүлвээс, нэрийн төдий сонсвоос, урьж уншваас, гартаа барин үйлдвээс таван завсаргүй цөвүүн цагийн үйлс нь огоот арилж найман түм, дөрвөн мянган номын цогцсыг үйлдсэн үйлдсэний хутгыг оршоосон болъюу. Амьтны сүмбэр уул мэт овоорсон нүгэл хилэнцийн цогцос нь огоот арилах болъюу. Ад шулмас чөлөө хаалга эрвээс чөлөө хаалгыг олон зугтах болъюу. Аль дивангарын олон мянган бурхад гараа сунган татан авч бурхны улсад одуулж соёрхъюу хэмээн ерөөлийг талбиж гагцхүү саармаг цэцэн хийгээд алгасангуй найдангуйгаар бүү сэтгэгтүн хэмээсэн бөлгөө.

 

Бурхан багшийн айлдсан Насан хутгийн судар, Түвдээр Цэндо.
Эл тарни зуурдын өвчин зовлонгоос сахин хамгаалах төдийгүй хойд төрөлд Энхжингийн оронд хөтлөх ажээ.
Зүрхэн тарний утга нь:
Ум амарани- Цаглашгүй гэгээн
Зивандиеэ суухаа- Амин эрчим надад орших болтугай.
Түвд:
Жигдэн дэнби зову цэвагмэд
Дүймин чива малүй жомби бал
Гонмэд дунал жүрва намжи жав
Санжай цэваг мэдла чанцалло.
Монголоор
Цаглашгүй насан хутагт ертөнц дахиныг ивээгч
Цаг бусын үхэл эндэл бүхнийг дарагч
Аль дорой буурайд авралын мутраа сунгадаг
Арилан дэлгэрсэн Аюуш бурхан танаа мөргөмү.
Тарни:
Ум амарани зиван диеэ суухаа.
Дэлгэр тарни:
Ум намо багавади авар мида аюур зана сувинишзида дэзо разаяа датагадаяа архадэ самъяаг самбуддаяа дадъята ум буниа буниа маха буниа авар мида буниа зана самбара базидэ ум сарва самсгара бари шүдэ дармадэ гагана самуд гадэ субава вишүдэ маханаяа бари варэ суухаа.
Тарнийн утга:
Ум Ялж төгс нөгчсөн цаглашгүй насан хутагт чанадын билиг төгөлдөр гэгээн гэрэлт хаан Түүнчлэн ирсэн дайснаа дарсан төгс туулсан бурхан дор мөргөе.
Түүнчлэн буюу Ум сайн буян гэгээн буян агуу буян цаглашгүй буян хэмжээлшгүй буян бэлгэ билгийг бадруулагч буюу. Ум үйлс бүтээл бүхэн огоот ариусъюу.
Үнэмлэхүй номын агаар- Байгаль чанар угаас ариун буюу.
Агуу их дээдэс хүрээлсэн авралын орон миний зүрхэнд орштугай.

Энэтхэгийн их гэгээнтэн Нагаржунай богд энэхүү бурхныг шүтэж ихэнх сурвалж бичигт 100 орчим насласан гэж бичсэн байдагч Нагаржунайн зарим намтарт бүр 571 насласан тухай ч тэмдэглэсэн байдаг нь сонирхолтой.
Цэвэгмид бурхан шарагчин могой, цагаан луу, харагчин могой, улаан бич, шарагчин гахай жилтний хамт мэндэлсэн бурхан, цагаан морь, шар бар, улаагчин гахай, хар луу, хөх бар жилтний үйлс бүтээх бурхан гэдэг ч хүн бүр нас буянаа даатган тахисаар ирсэн уламжлалтай.
Цэвэгмид бурхныг шүтэхүйн үйлийн эх нь насны авшиг хүртэх ёс юм. Цэвэгмид бурхныг Манал, Цагаан дарь эх бурхадтай Дарь эхийн мандалд найруулан өдөр бүр тасралтгүй шүтвээс насан хутаг оршдог учиртай гэж багш минь айлдсансан. Залбирал ба тарнийг өглөө, өдөр, орой гурвантаа уншиж үйлдвээс насыг зөв хураадаг гэдэг. Нас хураах гэдэг таалал төгсөх агшин юм. Хөлөөс барин эцсийн амьсгал хураах хүртэл ухаан саруул аваас зөв хураах гэнэ. Толгой барин амьсгал хураах хүртэл ухаангүй байхыг буруу хураах гэнэ. Дороос хурааж буй агшинд багшаа орой дээрээ залах ёстой юм даа хэмээдэг байж билээ.

Хэнтий аймгийн Норовлин сумын Онон багийн харъяат Боржигон овогтой Лувсандорж буюу Жамба хэмээн алдаршсан буянт буурал арван долдугаар жарны гал хулгана жил 90 насны сүүдэр зооглож суугаагаараа жанч халж сүсэгтэн олноо гайхшруулж билээ. Номын адис жинлав оршихуйн учир энэ ажгуу.

Холбоотой холбоосууд:

Цэвэгмидийн чого