Будда - Сансрын хүрдний гадна

Нирваан

Нирваан бол хорвоо дэлхийн үйл хэргийн төгсгөл, хүсэл зовлон, хүлээс аргамж, үхэл мөхөл бүгдийн эцэслэл. Тэнд хүрсэн хүн цаг хугацаа, орон зайн хязгаараас чанадад оршино.
Нирвааныг үзэж туулж, мэдэрч яваагүй хүн ховс зэрэглээ гэж чухам юу болохыг ихэнхдээ мэддэггүй. Зарим нэг сэтгэл зүрхний багшийн сургаснаар манай дэлхий бол майа буюу ховс зэргэлээ ажээ. Гэхдээ нирваанд орсон хүн ховс зэргэлээ гэж юу болохыг ухаарч мэддэг. Нирваан бол бурхантай тогтоосон зогсонги хөдөлгөөнгүй нэгдэл. Тэнд юм бүхэн тогтуун жаргалангийн дунд оршдог. Тэрхүү жаргаланг төсөөлж дийлшгүй, хэмжиж баршгүй, дүрслэн өгүүлж чадашгүй. Нирваанаас чанадад туйлын нэгдлийн орон бий. Тэрхүү нэгдэл хэмээвээс бурхантай тогтоосон эрчимт нэгдэл билээ.

Нирвана /орчин үед гэгээрэл гээд байгаа/ нь гаслангаас ангижирсан гэсэн утгатай. Гаслан гэдгийг зөвхөн зовлонгоор ойлгож болохгүй, гол нь сэтгэлийн сөрөг чанар юм. Сэтгэлийн сөрөг чанарыг товчхондоо нисванисын түйтгэр, мэдэгдэхүүний түйтгэр гэж хоёр ангилдаг. Нисванисын түйтгэрт уур, шунал тэргүүтэй үндсэн 6 нисванис, салбар 20 нисванисууд багтдаг бол, мэдэгдэхүүний түйтгэр гэдэг нь орчлонгийн оршихуйн зүй тогтол, үйлийн үрийн маш нарийн барилдлага тэргүүтэн оршин буй бүхнийг алган дээр тавьсан мэт илтэд мэдэхэд саад болдог “үл мэдэх” юм. Нисванисаа дарсан хүнийг “архад” гэх бөгөөд, нисванис, үл мэдэх хоёрыг бүрэн арилгаваас бурхны хутгийг олох буюу “будда” болж байгаа нь тэр юм. Хоёр түйтгэрийн аль нэгээс, эсвэл хоёулангаас нь ангижирсан мөн чанарыг нирвана гэдэг. Нирваанд хүрэх зам мөрийг хураангуйлвал арга билиг хоёрт багтана. Аргын талд: Магад гарахуйн санаа буюу орчлонгоос уйссан сэтгэл, асрахуй сэтгэл, нигүүлсэхүй сэтгэл, бодийн сэтгэл зэрэг орно. Билгийн талд: мөнх бусыг оносон сэтгэл, хоосон чанарыг оносон сэтгэл зэрэг багтана. Тэгэхээр гэгээрэлд хүрэхийн тулд арга билиг хоёрыг хослуулах хэрэгтэй. Билгийн талаас хамгийн чухал нь хоосон чанарыг оносон сэтгэл юм. Тэр байхгүй бол төгс гэгээрсэн бурхны хутаг байтугай архдын хутгийг олох боломжгүй. Тиймээс хоосон чанарыг оносон билгүүнийг, аргын талын аль сэтгэлтэй хослуулах вэ гэдгээс их бага хөлгөн ялгагдаж байгаа юм. Бодийн сэтгэл үгүйгээр, зөвхөн “магад гарахын санаа”-ны үүднээс хоосон чанарыг бясалгаваас нисванисаа дарж, үйлийн үрийн хүлээснээс ангижирсан архад болж чадах боловч, “үл мэдэх”-ийг арилгаж чадахгүй юм. Үүний нэг жишээ бол Бурхан багшийн гол хоёр шавийн нэг Модгалъяана, архадын хутгийг олсон ч өөрийнхөө ээжийг өөр ертөнцийн оронд төрснийг мэдээгүй Бурхан багшаас асуусан байдаг. Энэ тухай “Бурхан багш” кинон дээр цухас гарсан.

Ошогийн “Агнистын гэгээ” номонд өгүүлснээр:
Будда нөгчих өдрөө бүх шавь нараа цуглуулж хэлсэн нь “Өнөөдөр миний сүүлчийн өдөр. Та нартай хийсэн аялал үнэхээр сайхан байлаа. Одоо асуух зүйл байвал амжиж асуугтун. Миний явах цаг болжээ”.
Уйтгар гунигт автсан шавь нар нь нэг ч үг дуугарч чадсангүй.
Тэгтэл Будда инээж “Гуниглах хэрэг юун? Хуран үүссэн бүхэн мөнх бус гэж би та нарт дахин давтан сургаж байсан. Амьдралаараа түүнийг заасан шигээ үхлээрээ ч бас заая” гэлээ.
Буддагаас асуулт асуух хүн байсангүй. Амьдрал туршид нь тэд мянга мянган асуулт тавьж ирсэн. Харин одоо ямар нэг асуулт тавих агшин хором биш байлаа. Тэд чимээгүйхэн нулимс унагаж суув.
“Та нарт асуулт үгүй бол би явъя даа, баяртай!” гэж хэлээд Будда модны дор нүдээ анин ажирлаа.
Биеэ орхих мөчийг буддист уламжлалд анхдагч самади гэдэг. Энэ бол өөрийгөө бие биш гэдгийг илт мэдэхийн нэр. Будда үүнийг өмнө нь мэдсэн биш үү гэж асуух байх. Мэдээж хэрэг мэдсэн. Гэвч Будда шиг хүмүүс энэ биедээ өөрийгөө торгоох жаахан шижим үлдээдэг. Тэгээгүйсэн бол тэр аль хэдийн дөчин хэдэн жилийн тэртээ гэгээрсэн өдрөө тэнгэрт хальчих байлаа. Хүмүүст туслах гэсэн нигүүлслээр биедээ хоргодож иржээ. Үнэнийг бусадтай хуваалцахын тулд бие махбод, сэтгэл оюуныг зэмсэг болгон ашиглахаас аргагүй. Гэвч одоо цаг нь болж, мөнөөх чагтага мултарч байна. Биеэс ангижрах агшинд анхны самади төгс хэрэгждэг.
Хоёрдахь самади нь оюунаас ангижрахуй. Будда оюунаас ангид оршихуйг өмнө нь танин мэдсэн ч оюун ухааныг бүрмөсөн гээлгүй, зарц үйлчлэгч маягаар ашиглаж байсан. Харин одоо огоот ангижирч байна. Үүний дараа гуравдахь самади эхэлнэ. Энэ бол зүрхнээс гэтлэхүй. Энэрэл хайраа түгээхийн тулд түүнд зүрх хэрэгтэй байсан. Одоо энэ уяас алдарч тэрээр хэн нэгэн бодгаль, ямар нэгэн долгион байхаа больж, нэлэнхүй их далайд уусан шингэлээ. Олон жилийн өмнө Будда үүнтэй учирсан ч хүн зонд туслахын тулд хэсэг зуур саатан зогсжээ.
Түүний үхэл бясалгалын аугаа их туршилт байв. Энэ алгуур өрнөх явцыг олон шавь нар нь анхааралтай ажиж байлаа. Биеэ орхих агшинд бие нь хэрхэн амьгүй хөрөг болон үлдэхийг хүн бүхэн харсан бол илүү гярхай бясалгагч шавь нар нь түүний сэтгэл хэрхэн алдарч, зүрхэн зул жаргаж, хоосон чанарын агаарт мөнхөд уусан буйг тольджээ. Энэ гайхамшгийг илт үзсэн шавь нар нь багшаа даган үл үзэгдэхүйн орноо одсон гэдэг. Буддагийн нөгчсөн өдөр олон хүний гэгээрлийн өдөр байжээ. Түүний сүр жавхлант амьдралыг харсан, тэгээд бас сүр жавхлангийн оргил үхлийг харсан хүн яахин тэсэх билээ. Энэ бол Буддагийн хамгийн аугаа хичээл байсан юм.