Ном судар

Бурхан багш тэргүүтэн бурхдын айлдсан ном сургаалыг судар гэнэ. Жишээ нь Ганжуурын 110 боть /108, 104 ботитой ч байдаг/ (110 or 108 volumes of Buddha’s teaching) гэх мэт.

Бодьсадва (boddhisattva), шарбаак (sravaka), брадигабуд (pratyekabuddha) тэргүүтэн хутагт ихэс дээдсүүдийн бурхны ном сургаалыг тайлбарлан, түгээн дэлгэрүүлж айлдсан сургаал номуудыг шастир гэдэг. Жишээ нь Данжуурын 225 боть (Commentaries on words of buddha in 225 volumes of tripitaka) гэх мэт.

Судар шастир хоёр хоорондоо ялгаатай байдагч хоёланг нь “увдис (upadesha)” гэх ба үгчлэн орчуулвал “зөвлөгөө үг” гэсэн үг болдог.
Увидас гэдэг үг ер нь олон утгыг илэрхийлдэг. Гэхдээ энд “Зовлонгоос ашид тонилж нирвааныг олох арга замыг эндүүрэлгүй үнэн зөвөөр зааж сургасан сургаал ба буддын гүн ухааны хувьсангуй арга” гэсэн утгаар хэрэглэгдэнэ.

Гэвч монголчууд бид хүндэлж дээдэлвэл зохих ном бичвэр бүгдийг судар хэмээдэг нь нэг талаараа тухайн үгийн үндсэн утгыг алдагдуулдаг ч нөгөө талаараа тэр бүгдийг бурхны сургаал зарлигтай эн тэнцүүлэн үзэж судар хэмээн хүндлэн дээдэлсээр ирсэн нь ном болоод эрдэм мэдлэгийг дээдлэх агуу уламжлалын илрэл билээ.

Бурхны номын Учир шалтгааны ухаан. Ном хэлэлцэх аргачлал.

Эртний Энэтхэгийн мэргэд бандида нар ном хэлэлцэх ухааныг маш чухалд тооцдог байжээ. Номыг утгыг төдийлөн сайн мэдэхгүй аваас үүнийг тийм ч чухалд тооцож чадахгүй юм. Яагаад гэвэл энэ нь хурц гүн үгээр хүний ам таглаж, уур, омог нь улам бадарч номын утгаас салан холдох аюултай тиймээс номыг анхааран авахад төдийлөн тус болохгүй тул үүнээс өөр номын утгыг хайн хэрэгжүүлэх арга байна хэмээн боддог нь ном хэлэлцэхийн гол учгийг сайн ойлгоогүйгээс болж байгаа юм. Ном хэлэлцэнэ гэдэг өөрийн болоод бусдын бодлыг харилцан шинжилэлцэж үгэн дээр хөвөх утга төдий бус түүний далд нарийн утгасыг ойлгон ухаарахад эрхэм чухал ач холбогдолтой. Номыг хэлэлцэн шинжлэх ухаанд тулгуурлаагүй ойлголт, мэдлэгийг нарийн судлан шинжилвэл тухайн хүн өөрөө эцэстээ барих утгагүй болох юм. Энэ нь, тухайн номын утга сэтгэлд учир зүйн үүднээсээ мэдрэгдээгүй, тиймээс ухаарал төрж сэтгэл баттай засрах суурь нь тавигдах боломжгүй. Өнгөрсөн болоод эдүгээ цагийн Түвд, Монголд хэрэгжүүлж байсан ном хэлцэх ухаан нь эртний Энэтхэг мэргэдийн ном хэлцдэг байсан ухаан бөгөөд хэлцэх ёс журам, дүр төрх нь эртний Түвд мэргэдийн үүсгэсэн зүйл юм. Энэхүү ном хэлэлцэн шинжилэх хосолсон арга нь бурхны шашинд бус өөр ямар ч салбар чиглэлд байдаггүй. Харин эдүгээ шинжлэх ухааны эрдэмтэд болон барууны боловсролын төвүүд бурхны шашны энэхүү хэлэлцэн шинжлэх аргыг орчин үеийн сургалт хичээлийн системд яаж оруулах талаар дорвитой судалгаа хийсээр байгаа билээ.
Ном гэдэг бодит үнэн чанарыг үзүүлж байдаг учир үүнийг хэлцэн шинжлэх ухаан нь бодит оршин буй утгыг шинжилж буй ухаан юм.

https://www.facebook.com/groups/354707805317953/permalink/728753364580060/